1. نیكی به پدر و مادر در كنار توحید:
در سوره بقره آيه 83 مىخوانيم: لا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً:
و در سوره نساء آيه 36 : و اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً.
و در سوره انعام آيه 151 مىفرمايد: أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً.
و همچنین در اسراء 23 : وَ قَضى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً.
از این آیات معلوم میشود كه عقوق والدین بعد از شرك به خدا در شمار بزرگترین گناهان و یا خود این از بزرگترین آنها است و از آن طرف هم معلوم میشود كه واجبترین واجبها احسان به پدر و مادر است.
2. احترام انبیاء نسبت به پدر و مادرشان:
از بعضی آیات این درس مهم را از انبیاء میآموزیم خداوند در مورد یحیی ـ علیه السلام ـ میفرماید:
(( وَ بَرًّا بِوالِدَیْهِ ))
و در مورد عیسی میفرماید:
«وَ بَرًّا بِوالِدَتِی وَ لَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّاراً شَقِیًّا»
(( خداوند مرا نسبت به مادرم نیكوكار قرار داده است و جبار و شقی قرار نداده است ))
در سالهای آغاز بعثت پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ بود. روزی آن حضرت: فرشی پهن فرموده بود و روی آن نشسته بود كه در این موقع شوهر حلیمه به حضور آن حضرت آمد، پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ به یاد مهربانیهای او، برخاست و او را احترام زیادی كرد و گوشهای از فرش خود را گسترد و پدر رضاعی خود را روی آن نشاند طولی نكشید كه مادرش حلیمه وارد شد، حضرت گوشه دیگر فرش را برای او پهن كرد و او را روی آن نشانید و محبت فراوانی به مادر رضاعی خود كرد.
3. سفارش به همه مردم نسبت به تمام پدران و مادران:
در آیات به انسانها سفارش شده است كه نسبت به پدر و مادر احترام و احسان كنند و نگفته است كه ای مسلمانها به پدر و مادر خود احترام كنید
«وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حُسْناً»
و از طرف مادران و پدران هم احترام آنها اختصاصی به پدران و مادران مسلمان ندارد بلكه هر كس كه پدر و مادر است باید مورد احترام فرزندان قرار گیرد چون در آیات سخن از «والدین» است بدون هیچ قیدی به ایمان و اسلام.
سوره نعمان 15
(( وَ إِنْ جاهَداكَ عَلى أَنْ تُشْرِكَ بِی ما لَیْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفاً ))
در این آیه با آنكه پدر و مادر كافر هستند و فرزند را دعوت به كفر میكنند خداوند فقط در این مورد اجازه عدم اطاعت داده است امّا با این حال میفرماید: ولو اینكه آنها كافرند ولی با آنها در دنیا به طور شایستهای رفتار كن.
4. سفارش به فرزندان شده نه والدین:
در قرآن آیات زیادی تأكید بر رعایت حقوق پدر و مادر آمده است امّا به والدین نسبت به فرزندان سفارش كمتر میشود مگر در مورد نهی از كشتن فرزندان كه یك عادت شوم و زشت در عصر جاهلیت بود.
این هم به خاطر آن است كه پدر و مادر به حكم عواطف نیرومندشان كمتر ممكن است فرزندان خود را فراموش كنند در حالی كه زیاد اتفاق میافتد كه فرزندان پدر و مادر خود را مخصوصاً در دوران پیری فراموش كنند.
5. شكر والدین هم ردیف شكر خدا:
«أَنِ اشْكُرْ لِی وَ لِوالِدَیْكَ»
(( (به او توصیه كردم) كه برای من و پدر و مادرش شكر به جا آور ))
همان طور كه ملاحظه میشود در این آیه خداوند و شكر والدین در یك ردیف قرار گرفتهاند، لذا امام رضا ـ علیه السلام ـ میفرماید:
خدا امر فرموده به شكرگذاری از خودش و برای والدین، پس اگر كسی والدین را شكر نكند خدا را هم نمیكند.
یكی از آثار مهم احترام و نیكی كردن به پدر و مادر:
غفران الهی:
خداوند در سوره اسراء بعد از آنكه دستور میدهد كه نسبت به پدر و مادر نیكی و احترام و خضوع داشته باشید بعد از آن میفرماید:
«ربكم اعلم بما فی نفوسكم ان تكونوا صالحین فانه كان للاوابین غفورا.»
و یكی از آثار بیحرمتی به پدر و مادر گرفتار شدن به عذاب الهی است:
سوره احقاف 17
(( آیا به من وعده میدهید كه من در روز قیامت مبعوث میشوم در حالی كه قبل از من هم اقوامی بودند و مردند و هرگز مبعوث نشدند ))
این آیه در مورد فرزند بی ایمان و حق نشناسی است كه مورد عاق والدین واقع شده است و به پدر و مادر اف گفته و میگوید: این پدر و مادر مؤمن در مقابل این فرزند تسلیم نمیشوند آنها فریاد می زنند و خدا را به یاری میطلبند كه وای بر تو ای فرزند ایمان بیاور كه وعده خدا حق است اما او همچنان لجاجت میكند و در مقابل پدر و مادر میگوید اینها چیزی جز افسانههای پیشین نیست.
از این آیه معلوم میشود این فرزند كاملا به پدر و مادر بی احترامی كرده و به حرف پدر و مادر گوش نداده بلكه حتی آنها را مسخره هم كرده است سرانجام كار چنین افرادی را در آیه بعد روشن میكند و میفرماید:
سوره احقاف 18
(( اولئك الذین حق علیهم القول فی امم قد خلت من قبلهم من الجن و الانس انهم كانو خاسرین ))
(( آنها كسانی هستند كه عذاب الهی در باره آنها حتمی است و همراه با اقوام كافر از جن و انس كه قبلا از آنها بوده گرفتار مجازات دردناك میشوند و اهل دوزخاند ))